Për të rinjtë e Maqedonisë së Veriut, përkatësia etnike është baza e parë e diskriminimit, pasuar nga përkatësia politike dhe statusi ekonomik. Raportimi i diskriminimit nuk është i zakonshëm te të rinjtë në vend, duke sinjalizuar ndërgjegjësimin e pamjaftueshëm të institucioneve përgjegjëse për të luftuar diskriminimin, si dhe mungesën e besimit në procedurat për mbrojtje nga diskriminimi. Gjithashtu, pjesëmarrja e të rinjve në komunitet është në nivel shumë të ulët, duke karakterizuar një atmosferë të përgjithshme të zhgënjimit dhe apatisë. Këto mes tjerash janë gjetjet e hulumtimit: “Perceptimet, qëndrimet dhe sfidat e të rinjve në Maqedoninë e Veriut” nga Misioni i OSBE-së në Shkup.
Perceptimet e të rinjve për diskriminimin
Sipas 31% të të rinjve të anketuar, origjina etnike është arsyeja e parë për diskriminim te të rinjtë, ndjekur nga 21% e të anketuarve që besojnë se statusi ekonomik është arsyeja kryesore e diskriminimit dhe 17% që besojnë se përkatësia politike është arsyeja e parë për diskriminim. 24% e të anketuarve zgjedhin statusin ekonomik si bazë e dytë për diskriminim, dhe më pas përkatësia politike dhe paaftësia si bazë e dytë për diskriminim.
Arsyet për diskriminim. Infografik nga hulumtimi: “Perceptimet, qëndrimet dhe sfidat e të rinjve në Maqedoninë e Veriut”
Arsyet për diskriminim. Infografik nga hulumtimi: “Perceptimet, qëndrimet dhe sfidat e të rinjve në Maqedoninë e Veriut”
19% e të rinjve në grup-moshën 25 – 29 vjeç, konsiderojnë statusin ekonomik dhe përkatësinë politike si bazë të parë për diskriminim. Në mënyrë të konsiderueshme përqindja më e madhe e të rinjve romë (50%) dhe shqiptarëve (40%) besojnë se përkatësia etnike është baza e parë për diskriminim, krahasuar me 26% të maqedonasve.
Në rajonin e Vardarit, Jugperëndimit dhe Pellagonisë, përkatësia etnike nuk është zgjedhur si baza e parë për diskriminim. Gjegjësisht, 34% e të rinjve nga rajoni i Vardarit e konsiderojnë përkatësinë politike si arsyen e parë të diskriminimit. Në rajonin e Jugperëndimit, për 26% të të rinjve, orientimi seksual është baza e parë e diskriminimit. Në rajonin Juglindor, feja shfaqet si baza e parë për diskriminim së bashku me gjendjen ekonomike.
Sa i përket arsyes së dytë më të zakonshme për diskriminim, vajzat e reja nga marrja e mostrës besojnë se aftësia e kufizuar është më e zakonshme në krahasim me përkatësinë politike. Aftësia e kufizuar është gjithashtu arsyeja më e zakonshme e diskriminimit te të rinjtë nga 15 deri në 18 vjeç. Feja është bazë më e zakonshme për diskriminimin ndaj shqiptarëve në krahasim me aftësinë e kufizuar dhe përkatësinë politike. Për maqedonasit, aftësia e kufizuar është një bazë më e shpeshtë për diskriminim në krahasim me shqiptarët dhe grupet e tjera etnike. Gjinia shfaqet si një bazë tjetër për diskriminim në rajonin e Pollogut. Në rajonin Verilindor, përkatësia politike është baza e dytë më e zakonshme për diskriminim në krahasim me rajonet e tjera, ku dominon statusi ekonomik si baza e dytë më e zakonshme për diskriminim.
“Ka diskriminim gjinor në vendet e punës ku meshkujve u jepet përparësi në krahasim me femrat”, tha një 19-vjeçare nga Tetova.
Përvoja me diskriminimin
84% e të rinjve të anketuar nuk kanë përjetuar apo ndjerë diskriminim. Megjithatë, 11% prej tyre kanë përvoja negative me diskriminimin. Një përqindje pak më e lartë e vajzave të reja (12%) ishin ose ndiheshin të diskriminuara krahasuar me 9% të djemve të rinj. Në lidhje me kategorinë e moshës, shumica e të rinjve të moshës 25 deri në 29 vjeç kanë përjetuar diskriminim (13%) nga dy grup-moshat e mbetura, të cilat janë rreth 10%. Të rinjtë romë (32%) kanë përjetuar diskriminim në një proporcion dukshëm më të lartë krahasuar me 9% të maqedonasve dhe të shqiptarëve.
Diskriminimi është dukshëm i pranishëm, veçanërisht në rajonin e Pollogut (17%), Lindor (16%) dhe Juglindor (16%). Është interesante se 15% e të anketuarve nga rajoni i Pollogut refuzojnë t’i përgjigjen kësaj pyetjeje, gjë që mund të sinjalizojë se diskriminimi është edhe më i madh, por të anketuarit nuk e ndjejnë atë të sigurt për të raportuar.
Përvojat e të anketuarve që janë diskriminuar ose kanë ndjerë diskriminim konfirmojnë në mënyrë diskriminuese perceptimin e përgjithshëm të bazave më të zakonshme për diskriminim mes të rinjve. Në veçanti, 33% e të rinjve ishin të diskriminuar sipas përkatësisë etnike, e ndjekur nga statusi ekonomik (19%) dhe përkatësia politike (13%).
Për vajzat, gjinia është arsyeja e dytë më e zakonshme për diskriminim. Statusi ekonomik është arsyeja e parë e diskriminimit në grup-moshën nga 15 deri në 18 vjeç. Për maqedonasit, statusi ekonomik është një arsye më e fortë për diskriminim krahasuar me shqiptarët dhe grupet etnike të tjera që kryesisht diskriminohen sipas përkatësisë etnike.
Përballja e të rinjve me diskriminim.
Përballja e të rinjve me diskriminim.
Sipas “#SharedFutures – Perceptimet e të rinjve për paqen në Ballkanin Perëndimor”, UNDP 2021, “Diskriminimi bazuar në moshë, përkatësi politike apo përkatësi etnike është i shpeshtë. Kur bëhet fjalë për diskriminim gjinor, në të gjitha vendet e studimit, vajzat raportuan shumë më tepër diskriminim gjinor se sa djemtë”.
Edhe pse 11% e të rinjve në anketë ishin diskriminuar, vetëm 1% paraqitën ankesë në institucionet si Avokati i Popullit apo Komisioni për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi. Në rajonin e Pollogut, 6% raportuan diskriminim, ndërsa 4% e Shqiptarëve gjithashtu raportuan diskriminim krahasuar me përqindjet më të vogla të maqedonasve dhe grupeve të tjera etnike. Një bazë tjetër e përmendur shpesh për diskriminim është pamja fizike dhe stili i veshjes së të rinjve. Këto baza u diskutuan kryesisht nga pjesëmarrësit në fokus grupe.
Pjesëmarrja e të rinjve në komunitetet lokale, shkollat/vendet e punës dhe me miqtë
Për të analizuar se sa të diskriminuar, të përjashtuar apo të përfshirë janë të anketuarit në anketë, atyre iu kërkua të vlerësonin pjesëmarrjen e tyre në procesin e vendimmarrjes në komunitetin lokal, në mjedisin e shkollës / punës ose në grupin e miqve të tyre në një shkallë ku 1 është më pak i përfshirë dhe 4 është shumë i përfshirë. Pjesëmarrja më e madhe vërehet në ndikimin në rrjetin social / grup miqësh (nota mesatare 2.3), ndërsa pjesëmarrja më e vogël në procesin e vendimmarrjes në komunitet (nota mesatare 1.6).
Vlerat mesatare për pjesëmarrjen në proceset vendimmarrëse. Infografik nga hulumtimi: “Perceptimet, qëndrimet dhe sfidat e të rinjve në Maqedoninë e Veriut”
Vlerat mesatare për pjesëmarrjen në proceset vendimmarrëse. Infografik nga hulumtimi: “Perceptimet, qëndrimet dhe sfidat e të rinjve në Maqedoninë e Veriut”
Një analizë më e detajuar e pjesëmarrjes në nivel të komunitetit vijon si më poshtë:
Lidhur me nivelin e ndërgjegjësimit për proceset vendimmarrëse në komunitet, të anketuarit (75%) nuk janë të informuar. Vajzat e reja ndihen pak më pak të informuara se djemtë e rinj, ndërsa grup-mosha nga 15 deri në 18 vjeç në një përqindje të konsiderueshme janë të pa informuar (84%). Në mënyrë të ngjashme, 93% e të anketuarve nga rajoni i Pellagonisë dhe 88% e të rinjve në rajonin e Pollogut konsiderohen të jenë të pa informuar. Romët (93%) janë më pak të informuar në krahasim me maqedonasit (75%) dhe shqiptarët (73%).
Rrjedhimisht, ata që konsiderohen të pa informuar janë gjithashtu më pak të përfshirë në vendimmarrje. Nëse 75% e të rinjve nuk ishin të informuar për proceset e marrjes së vendimeve, 86% konsiderojnë se praktikisht nuk janë të përfshirë në proceset vendimmarrëse në komunitetet e tyre. Vajzat e reja janë disi më pak të përfshira se djemtë e rinj, si dhe nga grup-mosha nga 15 deri në 18 vjeç. Të rinjtë nga Pellagonia dhe Pollogu janë më pak të përfshirë në proceset e vendimmarrjes në krahasim me bashkëmoshatarët e tyre sesa në rajonet e tjera. Romët janë më pak të përfshirë (95%) se maqedonasit (85%) dhe shqiptarët (84%).
86% e të anketuarve besojnë se nuk mund të ndikojnë në vendimet e tyre në komunitetin lokal. Është veçanërisht shqetësues fakti se të anketuarit nga rajoni i Pellagonisë konstatojnë se nuk kanë asnjë ndikim në vendime (99%). Gjithashtu, 95% e romëve të anketuar nuk e besojnë se kanë mundësi të ndikojnë në vendimmarrjet në komunitetin e tyre.
Niveli i informimit, pjesëmarrja në vendimmarrje dhe ndikimi në vendimet në shkollë dhe në mjedisin e punës gjithashtu është i ulët, megjithatë, më i lartë në krahasim me të dhënat për pjesëmarrjen në komunitet. Gjegjësisht:
Lidhur me shkallën e ndërgjegjësimit për proceset vendimmarrëse në mjedisin shkollor dhe në atë të punës, të anketuarit (66%) nuk janë të informuar. Vajzat e reja ndihen pak më pak të informuara se djemtë e rinj. 81% e të anketuarve nga rajoni i Pellagonisë janë të painformuar, 77% e të rinjve në rajonin e Vardarit dhe 73% e rajonit të Pollogut. 85% e turqve dhe 82% e romëve konsiderohen të painformuar, si dhe 78% e shqiptarëve dhe 61% e maqedonasve.
Rrjedhimisht, ata që konsiderohen të painformuar janë gjithashtu më pak të përfshirë në vendimmarrje. Nëse 66% e të rinjve nuk ishin të informuar për proceset e vendimmarrjes, 73% konsiderojnë se praktikisht nuk janë të përfshirë në proceset e vendimmarrjes në mjedisin e tyre shkollor ose të punës. Vajzat e reja janë pak më pak të përfshira se djemtë e rinj. Të rinjtë nga rajoni i Pellagonisë, Vardarit dhe Pollogut janë më pak të përfshirë. 84% e romëve dhe 81% e turqve, si dhe 79% e shqiptarëve, nuk përfshihen në proceset vendimmarrëse, krahasuar me 70% e maqedonasve.
73% e të anketuarve besojnë se nuk mund të ndikojnë në vendimet e tyre në mjedisin shkollor ose në punë. Kjo përqindje është edhe më e lartë tek të rinjtë turq (93%) dhe tek të rinjtë romë (89%).
“Nuk jam e kënaqur me mënyrën se si na trajtojnë në fakultet gjatë provimeve… përparësi kanë maturantët që mund të vijnë në çdo kohë, ndërsa ne duhet të jemi atje herët në mëngjes dhe të presim ndonjëherë deri pasdite vonë, të uritur dhe pa forcë. Përparësi kanë ata studentë që njohin profesorët dhe ata që janë nga Shtipi në vend të atyre jashtë Shtipit. Ka pasur situata kur profesorët na kanë thënë të vijmë më vonë, pas nji pritje të gjatë, dhe nuk kam mjete financiare për të udhëtuar çdo ditë për në fakultet”, tha një 29-vjeçare nga Sveti Nikole.
Për sa i përket përfshirjes në vendimmarrje në rrjetin e tyre social/grupin e miqve, përvojat e të rinjve janë të ndara, megjithëse 57% e tyre mendojnë se nuk janë të përfshirë mjaftueshëm. Më shumë ndjehen të përjashtuar nga rrjetet e tyre sociale/grupet e miqve të rinjtë nga rajoni i Vardarit dhe Pellagonisë krahasuar me bashkëmoshatarët e tyre nga rajone të tjera, ndërsa rajoni i Pollogut dominohet nga ata që ndihen të përfshirë në vendimet e marra brenda rrjeteve/grupeve të tyre të miqve. Në mënyrë të ngjashme, rezultatet tregojnë se të rinjtë kanë mendime të ndara në lidhje me ndikimin e tyre në vendimet e marra brenda rrjeteve të tyre sociale/grupeve të miqve. Kryesisht 54% e tyre mendojnë se nuk mund të ndikojnë ndjeshëm në vendimet e marra brenda rrjeteve të tyre sociale/grupeve të miqve, ndërsa 46% të tjerë janë më të sigurt se kanë një ndikim në vendimmarrjen me miqtë e tyre.
Rekomandimet e hulumtimit
Vendimmarrësit duhet të përfshijnë të rinjtë në zhvillimin e politikave bazuar në dëshmi në lidhje me sigurinë. Është jashtëzakonisht e rëndësishme që të rinjtë të përfshihen në identifikimin e rreziqeve të sigurisë në nivel lokal dhe kombëtar dhe në hartimin e zgjidhjeve të përshtatura me nevojat dhe specifikat e rajoneve dhe komuniteteve lokale.
Ligji për Pjesëmarrjen e të Rinjve dhe Politikat Rinore duhet të zbatohen për të rregulluar përfshirjen dhe angazhimin e të rinjve në nivel nacional dhe lokal në proceset e vendimmarrjes.
Autoritetet lokale duhet të japin një rol të rëndësishëm për këshillat rinore lokale të krijuara dhe të ndajnë fonde për funksionimin e tyre të duhur. Në ato komuna ku nuk ka këshilla rinore lokale, duhet të formohen sipas dispozitave ligjore të Ligjit për Pjesëmarrjen e të Rinjve dhe Politikat Rinore. Përveç kësaj, Strategjitë lokale për të rinj duhet të jenë në përputhje me Strategjinë nacionale për të rinj dhe t’i kushtojnë një fokus të veçantë fushës së sigurisë.
Qeveria duhet të ndajë mjete të mjaftueshme për zbatimin e Ligjit për mbrojtje nga diskriminimi dhe t’i sigurojë Komisionit për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi logjistikën e duhur dhe mbështetjen për realizimin e plotë të rolit të tij. Të dhënat për rastet e diskriminimit të të rinjve duhet të zbërthehen, analizohen dhe të publikohen në mënyrë të duhur.
Ndryshe, grupi i synuar për këtë hulumtim ishin të rinjtë në moshën 15 deri në 29 vjeç nga Republika e Maqedonisë së Veriut. Gjithsej 1,235 të anketuar janë përfshirë në mostrën e anketës telefonike. Përveç kësaj, ekipi i hulumtuesve kreu pesë (5) intervista gjysmë të strukturuara me palët e interesuara dhe tetë (8) diskutime me fokus grupe në qytetin e Shkupit (2 fokus grupe), në Manastir, Tetovë, Sveti Nikollë, Shtip, Strumicë dhe Strugë, duke përfshirë në total 63 pjesëmarrës. Anketa është zhvilluar gjatë periudhës nga 27 shtator deri më 10 tetor 2023, ndërsa diskutimet në fokus grupet janë mbajtur nga 4 deri më 26 tetor 2023./Zhurnal.mk