Kemi shumë projekte të suksesshme që tregojnë se inovacioni nuk njeh kufij – ekziston në të gjithë sektorët dhe sferat, thotë Festim Halili, drejtor i FIZHT.
Sa ka investuar FIZHT në kompanitë fillestare në tregun vendor? A është i kufizuar roli i Fondit në investime financiare apo ai investon know-how përveç mjeteve financiare?
Kompanitë fillestare janë bartësit kryesorë të zhvillimit dhe inovacionit në Maqedoninë e Veriut. Jemi krenarë për faktin se më shumë se 50% e kompanive të mbështetura përmes instrumenteve FIZHT janë kompani startup të sapothemeluara. Këto të dhëna tregojnë qartë se Fondi është institucion lider për mbështetjen e ekosistemit startup, por edhe motiv për të punuar edhe më shumë.
Ne jemi të vetëdijshëm se startup-et janë veçanërisht të cenueshëm gjatë periudhës së zhvillimit dhe më pas ata kanë nevojë për dikë që t’i qëndrojë prapa, t’i mbështesë dhe inkurajojë. Thirrja Start Up u krijua për të mbështetur startup-et e reja, inovative dhe kompanitë spin-off për të zhvilluar inovacionet, produktet ose shërbimet e tyre. Përmes këtij instrumenti deri më tani kemi investuar mbi 9 milionë euro për zhvillimin e 300 projekteve kreative. Për herë të parë investuam në zhvillimin e 9 heronjve vendas të startup-eve, të cilët përmes sfidës “Startup heroes – Nga super ideja në super market”, filluan shitjen dhe plasimin e produkteve në tregjet në të gjithë vendin.
Është veçanërisht e rëndësishme krijimi i kushteve për nxitjen e aktivitetit inovativ në vend, ndaj së bashku me Bankën Botërore krijuam thirrjen “Themelimi, funksionimi dhe investimet në përshpejtuesit e biznesit-teknologjisë”. Me një investim prej 1.5 milionë euro, ne mbështetëm 3 akseleratorë të biznesit në vend, të cilët tashmë kanë investime serioze për zhvillimin e startup kompanive vendore.
Nga analiza e portofolit, mund të konstatojmë se në shumicën e rasteve këto kompani vijnë nga industria e IT, industria mekanike dhe industria e energjisë. Për të nxitur zhvillimin e sektorëve të tjerë më pak të zhvilluar, krijuam edhe sfida tematike, si: sfida e sipërmarrjes sociale, “Fab Labs”, dixhitalizimi i shërbimeve publike, inteligjenca artificiale etj.
Çfarë është e nevojshme për të inkurajuar zhvillimin e përshpejtuar të skenës startup në vend?
Këto kompani kanë akses të kufizuar në financa nga burimet e huave tregtare dhe akses shumë të kufizuar në kapitalin sipërmarrës, ndaj Fondi është burimi kryesor i financimit për to. Ne planifikojmë të vazhdojmë me misionin e mbështetjes së kompanive të sapothemeluara, por edhe të gjitha kompanive inovative, për të krijuar një ekonomi më produktive, të bazuar në njohuri, inovacion dhe zhvillim teknologjik.
Jemi duke punuar për disponueshmëri më të madhe të kapitalit, po aplikojmë në fondet ndërkombëtare përmes të cilave do të mundësojmë zhvillimin e përshpejtuar të skenës startup në vend. Jemi krenarë që FITR do të jetë një nga bartësit kryesorë të planit të veprimit “Ekonomia e Gjelbër të BE-së”, i cili do të zbatohet në Republikën e Maqedonisë së Veriut në kuadër të instrumentit IPA të BE-së, me rreth 20 milionë euro në dispozicion si grante për mbështesin ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe idetë e tyre të gjelbra. Kemi dorëzuar një aplikim për akreditim në Fondin e Gjelbër Klimatik, i cili do ta bëjë FIZHT institucionin e parë kombëtar të akredituar nga ZKF. Kjo do të thotë akses më i madh në financa për investime të gjelbra për kompanitë vendase.
FIZHT mori rolin udhëheqës për pilotimin e masave mbështetëse për kërkimin, zhvillimin dhe inovacionin në të gjitha ekonomitë e Ballkanit Perëndimor, në kuadër të projektit të ri evropian “Përgjigjet e politikave/Përgjigjet për politikat publike – krijimi, zbatimi dhe mbështetja e politikave për kërkime dhe zhvillimi i Ballkanit Perëndimor”, financuar nga programi “Horizon Europe” i Komisionit Europian, me një buxhet prej 5 milionë eurosh. Gjatë vitit 2023, ne do të shpallim thirrjen pilot për kuponat e inovacionit në nivel të Ballkanit Perëndimor.
Tashmë kemi shpallur thirrjen e parë publike për këtë vit – “Grante të bashkëfinancuara për zhvillim teknologjik për rritje të përshpejtuar ekonomike”, për të cilën kemi siguruar 5 milionë euro nga buxheti i Fondit për mbështetjen e kompanive vendase për të krijuar kushte për tejkalimin e pasojat e krizës ekonomike, rritja e përshpejtuar, rritja e konkurrencës në tregjet ndërkombëtare dhe rezistenca ndaj krizave pandemike dhe klimatike. Po punohet edhe për publikimin e thirrjeve për mbështetje për komercializimin e inovacionit të kompanive maqedonase, “Startup 5” etj.
A ka kushte në vend për të krijuar një startup unicorn, i cili do të ndryshojë rrënjësisht mënyrën e deritanishme të punës?
Skena e startup-eve në vend ka ardhur në rritje të vazhdueshme vitet e fundit, ashtu si dhe portofoli i kompanive të mbështetura nga FITR. Nëse bëhet një krahasim me vitin 2015, numri i kompanive të mbështetura nga vetëm 30 sot numëron më shumë se 1000 projekte dhe bashkëfinancime në vlerën 66 milionë euro. Ky fakt tregon se në Maqedoni ka potencial për zhvillimin e një startup-i unicorn, i cili do të ndryshojë rrënjësisht mënyrën e punës.
Për të krijuar një njëbrirësh, duhet të plotësohen disa parakushte: një ide inovative, një ekip i mirë, një bazë e mirë financiare dhe, natyrisht, shumë njohuri dhe fat. Njëbrirëshët sjellin ndryshime të mëdha në shoqëri, ndryshojnë mënyrën se si janë bërë gjërat deri tani ose krijojnë zakone të reja në shoqëri. Në FIZHT jemi plotësisht të përkushtuar në ngritjen e kapaciteteve të sektorit afarist dhe kemi kompani të gatshme për të cilat ka interes serioz për investime nga fondet dhe financuesit e huaj. Jemi krenarë për shumë biznese inovative që drejtohen nga sipërmarrës të rinj, ambiciozë, të cilët me guxim dhe vizion tregojnë çdo ditë se vendi ynë ka potencialin dhe kushtet për zhvillimin e historive të suksesshme të biznesit. Një prej tyre është Pixel, i cili së fundmi mori një investim prej 1 milion eurosh nga South Central Ventures për një projekt për avancimin e softuerit të bazuar në AI për nevojat e industrisë së modës. Për më tepër, Synapse Aviation ka zhvilluar një zgjidhje inovative softuerike Aeroporti Briefing, e para e këtij lloji në industrinë globale të aviacionit. Kemi shumë projekte të suksesshme që tregojnë se inovacioni nuk njeh kufij – ekziston në të gjithë sektorët dhe sferat, por tregon gjithashtu se në vendin tonë ka potencial për zhvillimin e njëbrirëshve. Në FIZHT, jemi plotësisht të përkushtuar për të mbështetur të gjitha startup-et e reja dhe idetë e tyre, të cilat një ditë do të ndryshojnë ose përmirësojnë jetën tonë të përditshme.
Bisedoi: Dançe Draginova, nga Instore