Situatat e fundit në sistemin e drejtësisë, vazhdojnë të konfirmojnë edhe një herë se drejtësia në Maqedoninë e Veriut është në nivel aspak të kënaqshëm. Zgjedhja e kuadrove drejtuese, pavarësia dhe paanshmëria, llogaridhënia, profesionalizmi dhe kompetenca, cilësia dhe efikasiteti, të gjitha kanë njolla të zeza në funksionin e tyre. Në dokumentin e fundit të organizatës EPI, “Sundimi i ligjit në funksion të anëtarësimit në BE, tetor – dhjetor 2022“, janë renditur ngjarjet e tre-mujorit të partë të këtij viti, duke treguar kështu një pasqyrë të njollosur në sistemin e drejtësisë me organe drejtuese që shkaktojnë konflikte interesi, verdikte kontestuese të korrupsionit të lartë, mungesë llogaridhënieje dhe shumë mangësi të tjera, transmeton Portalb.mk.
Në vijim po e përcjellim raportin e Institutit për politika evropiane për reformat dhe ngjarjet në sistemin e drejtësisë
Dokumentet Strategjike
Me përfundimin e periudhës së zbatimit të Strategjisë së Reformës në Sektorin e Drejtësisë 2017 – 2022 dhe Planit aksional, Enti Shtetëror për Revizion (EShR) në janar 2023 publikoi raportin e auditimit për performancën e Strategjisë dhe Planit aksional në përputhje me programi vjetor të EShR 2022. Konkretisht, auditimi konstatoi se nga 130 masat në Strategjinë dhe Planin aksional, vetëm 52% ishin zbatuar plotësisht, 34% ishin zbatuar pjesërisht dhe 14% ende duhej të zbatoheshin. Strategjia dhe masat e Planit aksional janë realizuar me vetëm 20% të mjeteve buxhetore të planifikuara. Kjo kryesisht për shkak se fondet e planifikuara për masën 2.2.8-2, e cila përfshin ndërtimin e kushteve të reja hapësinore, ende nuk janë realizuar, që përfaqësojnë 40% të fondeve të planifikuara. Gjithashtu, mjetet e parapara me masën 4.1.3.5-1 për Prokurorinë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut për rregullimet hapësinore dhe ndarjen nga gjykatat ende nuk janë shfrytëzuar, me 15% më shumë mjete sesa ishte planifikuar. Këshilli për Monitorimi i Zbatimit të Strategjisë është konstatuar se duhet të përmirësohet në monitorimin dhe raportimin mbi zbatimin e aktiviteteve për të përmbushur objektivat e Strategjisë. Funksionimi i tij ka nevojë për një metodologji të vendosur për monitorimin dhe vlerësimin e rezultateve të masave dhe veprimeve të zbatuara.
Organet drejtuese
Më 10 janar 2023, Këshilli i Prokurorëve Publikë votoi dhe zgjodhi një anëtar të ri të Këshillit nga radhët e prokurorëve publikë për rajonin e Prokurorisë së Lartë Publike Gostivar. Më 02.03.2023, u bë njoftim se vendi i fundit vakant në Këshill do të plotësohet me zgjedhjen e një anëtari nga lista e posaçme e kandidatëve. Këta kandidatë janë prokurorë publikë që u përkasin komuniteteve pakicë dhe nuk janë pjesë e shumicës në vend. Zgjedhja e Sekretarit të Përgjithshëm të Këshillit Gjyqësor shkaktoi reagime në opinionin e gjerë për konflikt të mundshëm interesi për punën e bashkëshortëve në të njëjtin institucion shtetëror. Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK) gjithashtu komentoi zgjedhjet, i cili theksoi se ato nuk janë korrekte nga pikëpamja etike dhe se ka elementë të mjaftueshëm për të formuar një rast.
Megjithatë, ata do të shqyrtojnë sistematizimin në Këshillin Gjyqësor dhe ligjet përkatëse. Në mbledhjen e mbajtur më 31 mars 2023, Këshilli Gjyqësor krijoi një grup pune me kryetarin e Gjykatës së Lartë, kryetarët e katër gjykatave të apelit dhe kryetarin e Shoqatës së gjyqtarëve. Objektivi kryesor i grupit është të ruajë autonominë dhe pavarësinë e gjyqtarëve, veçanërisht në mbrojtjen e integritetit të tyre dhe adresimin e çdo sfide që lind brenda sistemit gjyqësor.
Pavarësia dhe paanshmëria
Prej datës 1 janar 2023, prokurorive publike tashmë u kërkohet të përdorin sistemin elektronik për shpërndarjen e lëndëve, pas miratimit të rregullores së re dhe trajnimit për zbatimin e duhur të tij. Kjo do të përmirësojë menaxhimin e rasteve në këto zyra. Më 28 mars 2023, u prezantua një mjet për të përmirësuar përgjegjshmërinë, transparencën dhe efikasitetin e sistemit të prokurorisë publike. Aktualisht është duke u përgatitur mjeti për monitorimin e performancës së Sistemit të Prokurorisë Publike. Ai synon të masë performancën e sistemit, të identifikojë dobësitë dhe të promovojë masa reformash të bazuara në prova për më shumë efektivitet.
Llogaridhënia
Raporti Vjetor për punën e Këshillit të Prokurorëve Publikë për vitin 2022 ka nxjerrë në pah numrin e konsiderueshëm të raporteve të padorëzuara nga prokuroritë më të larta publike në lidhje me mbikëqyrjen e prokurorive më të ulëta publike të përmendura në peticion. Ka një vonesë në raport për shkak se Prokuroria Publike nuk ka dorëzuar raport për 18 ankesa deri më 31 dhjetor 2022. Në seancën e mbajtur më 11 janar 2023, Këshilli Gjyqësor ka konstatuar se ekipet gjyqësore të lëndëve “Target-Fortesa” dhe “Thesari” nga Gjykata e Apelit e Shkupit ka bërë lëshime, në mënyrë të pajustifikueshme zvarriten çështjet, duke shkelur kështu afatet e përcaktuara me ligj. Domethënë, edhe pse gjyqtari raportues në rastin e parë ka përmendur shumë lëndë të parapara, veçanërisht ato me interes të lartë publik, si shpjegim për këtë situatë, është konstatuar se shumica e lëndëve të parapara kanë përfunduar. Madje janë zgjidhur edhe më të rejat nga viti 2022.
Lëshime për shtyrjen e lëndës nga i njëjti gjyqtar raportues janë konstatuar edhe për rastin ‘Transportuesi’. Gjyqtari raportues për rastin e dytë nuk kishte asnjë shpjegim se pse u deshën pesë muaj për të shkruar aktgjykimin. Këshilli Gjyqësor do të vazhdojë të shqyrtojë nëse ka bazë për përcaktimin e llogaridhënies për gjyqtarët. Parregullsi në mënyrën e marrjes në pyetje të ekspertëve nga këshilli gjykues, në kundërshtim me dispozitat e Ligjit për Procedurën Penale në seancat për shqyrtimin kryesor të rastit “Llaskarca”, janë konstatuar nga koalicioni “Të gjithë për gjykim të drejtë” në shkurt të vitit 2023. Gjatë seancave, gjykata vendosi që vetëm një ekspert nga ekipi të merret në pyetje dhe t’u përgjigjet pyetjeve në zonën e caktuar. Në të kundërt, ekspertët e mbetur duhet të qëndrojnë në sallën e gjyqit për të mbështetur dhe plotësuar përgjigjet e dhëna nga eksperti që merret në pyetje. Megjithatë, u vërejt se ekspertët e tjerë në sallën e gjyqit herë pas here u përgjigjeshin pyetjeve në vend që eksperti të merrej në pyetje. Ky lloj ekzaminimi është lejuar nga këshilli gjykues sepse katër ekspertë kanë përgatitur superekspertizën në fjalë, të gjithë kanë punuar së bashku si ekip në përgatitjen e tij, secili ka nënshkruar aktekspertimin dhe të gjithë ekspertët kanë dhënë betimin para gjykatës.
Prokurori publik kundërshtoi këtë mënyrë të marrjes në pyetje të ekspertëve. Pavarësisht ankesave, kjo praktikë vazhdoi edhe në seancat e mëpasshme. Komisioni përgjegjës për hetimin e çështjeve disiplinore në kuadër të Prokurorisë Publike të Republikës së Maqedonisë së Veriut vendosi që tre prokurorët publikë të përfshihen në bastisjen në Drejtorinë e Policisë Financiare. Pas shqyrtimit të raportit të prokurorit informues, komisioni ka konstatuar se ish-drejtuesja e Prokurorisë Themelore Publike për Ndjekjen e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (PNKOK) ka kryer shkelje të rëndë disiplinore dhe rekomandoi shkarkimin e saj nga Këshilli i Prokurorëve Publikë. Prokurori i dytë publik nga PNKOK mori ulje prej 30% në pagën mujore për gjashtë muaj si masë disiplinore. Prokurori tjetër publik u lirua nga çdo përgjegjësi. Aktualisht ndaj tre prokurorëve po zhvillohet hetim penal. Kjo për shkak të denoncimit të ish-drejtorit të Policisë Financiare.
Profesionalizmi dhe Kompetencat
Në periudhën tremujore, Këshilli i Prokurorëve Publikë nuk ka zgjedhur prokurorë publikë në prokuroritë në vend dhe nuk ka shkarkuar asnjë prokuror publik. Tre prokurorëve publikë iu është ndërprerë pozita për shkak të plotësimit të kushteve për pensionim. Në këtë drejtim, më 02 mars 2023, Këshilli publikoi konkursin për zgjedhjen e 32 prokurorëve themelorë publikë në prokuroritë themelore publike në Shtip, Manastir, Veles, Gjevgjeli, Gostivar, Dibër, Dellçevë, Kërçovë, Kriva Pallankë, Koçan, Kumanovë, Ohër, Prielp, Resnjë, Sveti Nikollë, Strugë, Strumicë dhe Tetovë. Konkurs është bërë edhe për zgjedhjen e katër prokurorëve publikë për Prokurorinë Publike Themelore për krimin e organizuar dhe korrupsionin. Me ndryshimin e ministrit të Drejtësisë, çështja e vetingut u bë më e rëndësishme. Është theksuar disa herë se kanë filluar diskutimet si me subjektet vendase ashtu edhe me ato ndërkombëtare lidhur me aftësinë e vendit për të kryer procesin e implementimit. Këshilli Gjyqësor më në fund ka zgjedhur gjyqtarët për Gjykatën Supreme të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykatën e Apelit Gostivar dhe kryetarin e Gjykatës Themelore të Tetovës pas një vonese të konsiderueshme që nga shpalljet.
Cilësia e gjyqësorit
Pesëdhjetë e tetë kandidatë për gjyqtarë dhe prokurorë publikë nga gjenerata e shtatë e Akademisë për Gjyqtarë dhe Prokurorë Publikë (AGjPP) përfunduan trajnimin fillestar në AGjPP. Rangimi përfundimtar nga dhënia e provimit përfundimtar dhe renditja përfundimtare e kandidatëve për gjyqtarë dhe prokurorë publikë është publikuar më 20 shkurt 2023, (me publikimin e listave të rangimit shtesë më 1 mars për shkak të shfrytëzimit të së drejtës së kandidatit për rimarrje në provimin përfundimtar) dhe i është dërguar Këshillit Gjyqësor dhe Këshilli i Prokurorëve Publikë për shpërndarjen e tyre. Më herët, më 30 janar 2023, pas formimit të Komisionit për Provimin pranues, u hap shpallja publike për pranimin e gjeneratës së nëntë të dëgjuesve në trajnimin fillestar në AGjPP. Programi për provimin pranues është përcaktuar dhe është përcaktuar orari për mbajtjen e tij. Projektligji për Akademinë e Gjyqtarëve dhe Prokurorëve Publikë është vonuar me nprocedurë të stërzgjatur parlamentare. Si rezultat, qeveria e tërhoqi ligjin për të përfshirë amendamentet e propozuara që përputhen me vlerat evropiane dhe përmirësojnë tekstin e tij. Qeveria tani ka miratuar një version të ri të Projektligjit për Akademinë për Gjyqtarë dhe Prokurorë Publikë, i cili është miratuar më 29 mars 2023.
Efikasiteti
Me miratimin e raportit vjetor të Këshillit Gjyqësor për vitin 2022, si dhe të raportit për punën e gjykatave për vitin 2022, u pa se gjykatat nuk e kanë zotëruar fluksin e lëndëve dhe kanë rritur lëndët e prapambetura për 11,785 lëndë. Përveç kësaj, nga 34 gjykata, në vitin 2022, 19 konsiderohen si të azhurnuara, ndërsa 15 nuk janë të azhurnuara, nga të cilat dy janë gjykata të apelit. Gjykata Themelore Penale Shkup dhe Gjykata Themelore Civile Shkup janë pjesë e gjykatave të pa përditësuara. Gjykata Kushtetuese vendosi më 7 mars 2023 se kufizimi i zgjedhjes së kryetarit dhe zëvendësit të Këshillit Gjyqësor vetëm për anëtarët e zgjedhur nga Parlamenti është antikushtetues. Kjo përjashton anëtarët e tjerë të Këshillit të cilët kanë të drejtë vote. Paragrafi 3 i nenit 8 të Ligjit për Këshillin Gjyqësor, i cili thotë “i zgjedhur nga Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut” është shfuqizuar. Ishte një procedurë e iniciuar në vitin 2021, në bazë të një nisme të dorëzuar në korrik 2020, shtyrë dy herë për shkak të mosmarrjes së shumicës së votave. Pak ditë më vonë, më 21 mars 2023, Gjykata Kushtetuese shfuqizoi nenin 4 të Ligjit për Ndryshimet dhe Plotësimet në Ligji për paga dhe kompensim tjetër të personave të zgjedhur dhe të emëruar në Republikën e Maqedonisë nga viti 2010dhe neni 1 i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për paga dhe kompensim tjetër të personave të zgjedhur dhe të emëruar në Republikën e Maqedonisë nga viti 2014, që deri më tani ishte përcaktuar një shumë fikse që shërbente si bazë për përcaktimin e pagave të zyrtarëve.
Heqja e këtyre dispozitave rezulton nga dualiteti në rregullimin e bazës së pagave të personave të zgjedhur dhe të emëruar nëpërmjet pranisë së njëkohshme të dy normave (norma tjetër është neni 11) në të njëjtin ligj. Mbetet në fuqi neni 11, sipas të cilit për bazë merret paga mesatare e paguar në vitin e fundit sipas Entit Shtetëror të Statistikave, duke shumëzuar bazën me koeficientin e vendosur dhe duke e rritur atë sipas përqindjes së përvojës së punës nga 2.2 në 4.5 për qind.
Ky vendim shkaktoi reagime në opinion dhe nga Presidenti i Shtetit, i cili i bëri thirrje qeverisë të propozojë një zgjidhje ligjore për rregullimin e çështjes duke ulur përqindjen e rritjes së pagave. Nga gjashtë çështjet e zhvilluara ndaj ish-drejtorit të Drejtorisë së Sigurisë dhe Kundërzbulimit, vendimi i vetëm i formës së prerë është marrë për rastin ‘Imperia’, ku pas marrëveshjes me prokurorinë, ai vuan tre vjet në një burg të tipit të hapur në Strugë. Në shkurt të vitit 2023 rifilluan gjykimet për lëndët “Thesari” dhe “Target – Fortesa”. Më 23 mars 2023, Gjykata e Apelit në Shkup njoftoi se konfirmoi aktgjykimin e lirimit nga akuza që Gjykata Themelore Penale e kishte marrë për rastin “Tortura”. Një ditë më vonë, dënimin me burg për “Parcelat në Vodno” e zëvendësoi me dënim me kusht.
Kujtojmë se në Indeksin e Përceptimit të Korrupsionit, të cilin e përpilon çdo vit organizata Trasparency International, këtë vit, Maqedonia e Veriut renditet në vendin e 85-të, nga 180 vende sa janë në listë, një pozitë më lart në krahasim me vitin e kaluar.
Edhe pse ka qenë pjesë e programeve partiake të të gjitha partive politike, korrupsioni në Maqedoninë e Veriut sipas të gjitha indikacioneve vazhdon të “lulëzojë”. Se korrupsioni nuk është luftuar mjaftueshëm edhe nga kjo Qeveri edhe përkundër zotimeve të shumta, këtë e konfirmoi edhe raporti i fundit i Transparency International.
Kur bëhet fjalë për besimin tek institucionet, në vitin 2022 qytetarët i besuan më së shumti Armatës. Nga ana tjetër, gjyqësori mbeti në fund, konstaton hulumtimi i “Eurometer” për vitin 2022, i cili u prezantua nga Qendra për strategji evropiane “Eurothink. Edhe në vitin 2022 më së paku besim nga qytetarët ka gjyqësori, vetëm 6 për qind, ndërsa këtu është edhe prokuroria me 7 përqind.