Shkruan: Marjan Lulgjuraj
Vdekja e Vatë Marashit Dedvukaj – pinjollit të Dedë Gjon Lulit dhe amanetmbajtësit të një trashëgimie të shenjtë
Lajmi për ndarjen nga jeta të Vatë Marashit Dedvukaj, pinjoll i familjes së heroit kombëtar Dedë Gjon Luli, ra si një hije e rëndë mbi të gjithë ata që e njihnin jo vetëm për fisin e tij, por edhe për përkushtimin ndaj rrënjëve, traditës dhe trashëgimisë që mbante mbi supe.
Vata nuk ishte thjesht një pasardhës me gjak; ai ishte mbartës i një kujtese kolektive, një urë midis së kaluarës heroike dhe përpjekjeve të sotme për të ruajtur identitetin shqiptar, si në vendlindje ashtu edhe në mërgim. Me jetën dhe qëndrimin e tij, ai mishëronte burrërinë, urtësinë dhe krenarinë që e kanë karakterizuar gjithmonë Malësinë e Madhe.
Trashëgimia që la pas Dedë Gjon Luli nuk ishte vetëm historike – ajo ishte shpirtërore dhe kulturore. Ishte një thirrje për rezistencë, për qëndresë, për mos harresë. Dhe, Vatë Marashi Dedvukaj ishte një prej atyre që këtë amanet nuk e mbajti në fjalë, por në jetë. Ai ishte ruajtës i kujtesës, zë i heshtur i fisit të tij, që gjithmonë e përmendte me nder dhe përkushtim figurën e Dedës.
Në çdo takim, në çdo bisedë, ai fliste me mall për Traboinin, Malësinë, për flamurin që Dedë Gjon Luli e ngriti në Deçiq. Ai e ndjente se historia e familjes së tij nuk ishte vetëm krenari personale, por detyrim i përhershëm ndaj brezave që vijnë.
Për Vatën, vendlindja ishte trualli i shenjtë, toka ku qëndronte gur për gur historia e të parëve. Edhe pse jeta e çoi larg, si shumë shqiptarë të tjerë që morën rrugët e botës për një jetë më të mirë, ai kurrë nuk u nda prej saj. Përkundrazi, ai kthehej shpesh në vendlindje, çdo herë me mall dhe me përkushtim, për të parë tokën e të parëve, për të ndier erën e maleve dhe për të qëndruar pranë njerëzve të vet.
Ai nuk vinte si mysafir, por si bir që kthehet në shtëpi me zemrën plot dashuri për Atdheun dhe me sytë që kërkonin çdo cep të fëmijërisë.
Mërgimi për Vatën ishte shtëpi e trupit, por jo e shpirtit
Jeta në mërgim nuk ia shoi dashurinë për Shqiptarinë, por e bëri edhe më të qartë misionin që ai kishte: të mos e harrojë kurrë se kush është dhe nga vjen. Në mërgatë, Vatë Dedvukaj u bë zë i qetë, por i vendosur për ruajtjen e identitetit shqiptar. Ai ishte pjesëmarrës në jetën e komunitetit, i lidhur me shqiptarët kudo që ndodheshin, dhe gjithmonë mbante gjallë emrin e fisit të vet me dinjitet.
Por shpirti i tij nuk e pranonte ndarjen e plotë. Prandaj ai vazhdimisht rikthehej në vendlindje, në atë vend ku kishte lindur e ishte rritur, aty ku kishte nisur gjithçka. Dhe kjo lidhje fizike me vendin e tij ishte edhe një shenjë që as mërgimi nuk mund të ndante atë që zemra e kishte të shenjtë.
Ikja e tij – një boshllëk që s’mbulohet lehtë, me ndarjen e tij nga jeta, ne humbëm një hallkë të gjallë që na lidhte me kohën e lavdisë, me Malësinë e Deçiqit, me frymën e burrave që nuk u përkulën kurrë. Por trashëgimia e tij nuk shuhet me vdekjen, sepse ajo është lënë te fjalët, te shembulli, te fëmijët e tij, te komuniteti që e respektoi dhe e nderoi.
Ai la pas jo vetëm emrin e fisit Dedvukaj, por edhe një kujtim që duhet ruajtur me përkushtim: kujtimin e një njeriu që jetoi me nder dhe vdiq me dinjitet, pa harruar kurrë se prej nga vinte.
Bardhaj – një fshat i vogël në madhësi, por i madh në zemër dhe histori. Njihej për njerëz të ndershëm, trima dhe të lidhur fort pas tokës dhe flamurit. Ishte një vend ku patriotizmi nuk mësohej në libra, por trashëgohej në gjak. Çdo gur, çdo pemë, çdo rrëfim i pleqve mbante brenda një copë të historisë sonë kombëtare. Dhe, Vata – biri i Bardhajve ishte një ndër ata që këtë trashëgimi nuk e harroi kurrë.
Jeta e çoi larg, në mërgim, atje ku toka ishte e huaj dhe gjuha nuk ishte e tij. Por zemra e tij nuk e pranoi asnjëherë largësinë si shkëputje. Në mërgim, ai nuk e ndërroi kurrë identitetin për rehati. Fëmijëve u mësoi të thonë “jam shqiptar” me po aq krenari sa ai vetë e kishte thënë dikur në fshatin e tij. I kujtonte Bardhajt çdo ditë – në mëngjeset e qeta, në mbrëmjet e gjata, në ditët e festave e të dhimbjes. Për të, Bardhajt nuk ishte vetëm një vend, por një ndjenjë e gjallë që e mbante pranë edhe në dhe të largët.
Edhe pse trupin e kishte në mërgim, zemra e tij jetonte në Bardhaj. Ai mbeti përherë biri i atij fshati patriotik, që në çdo kohë dhe vend e mbajti gjallë dashurinë për atdheun – ashtu siç e kishte mësuar që i vogël, në ato male krenare.
Dhe më e madhja dëshmi e dashurisë së tij për Atdheun ishte amaneti që la për në fund të jetës:
Që trupi i tij të mos prehej në dhe të huaj, por të kthehej në vendlindje, në tokën që e deshti më shumë se gjithçka tjetër.
Kjo nuk ishte thjesht një dëshirë, por një akt simbolik – një kthim i përjetshëm në rrënjë, një bashkim me tokën që nuk e la kurrë shpirtërisht. Ky amanet është mesazh për të gjithë ata që janë larg: se nuk je i plotë, nëse nuk je i lidhur me vendin tënd.
Mos e harroni vendlindjen, mos e harroni gjakun tuaj, dhe mbi të gjitha – mos e harroni se emri i madh nuk është për t’u mburrur, por për t’u jetuar.
Me respekt dhe konsideratë të thellë
Marjan Lulgjuraj