Ligjvënësit zviceranë po rimendojnë se çfarë do të thotë të jesh neutral në mes të luftës së vazhdueshme të Rusisë në Ukrainë – megjithëse ndryshimi mund të vijë shumë vonë për Kievin.
Në Bernë, dërgimi i armëve nuk varet vetëm nga një vendim politik nga lart, por edhe nga çështjet ligjore dhe nga një angazhim laik ndaj neutralitetit.
Një vend i vogël i rrethuar nga fuqi të mëdha, neutraliteti është futur në historinë e Zvicrës: Vendi malor ka qenë neutral për afro pesë shekuj, ndërsa njihet në të drejtën ndërkombëtare si një shtet i paangazhuar që nga viti 1815.
Sipas kuadrit ligjor aktual, Zvicra nuk mund të dërgojë drejtpërdrejt armë në vendet ndërluftuese dhe as nuk lejohet të rieksportojë; kështu që qeveria zvicerane do të duhet të miratojë drejtpërdrejt çdo furnizim me armë në Ukrainë.
Dhe tani, politikanët nga i gjithë spektri po mendojnë pikërisht këtë.
Ndër ata që shtyjnë për ndryshim është politikani liberal, Thierry Burkart, mocioni i propozuar i të cilit për të liruar eksportet e armëve do të debatohet të premten: “Ne jemi neutralë dhe do të mbetemi të tillë, por në situatën aktuale ne në fakt po i pengojmë partnerët tanë perëndimorë të mbështesin Ukrainën”, tha ai për Politico.
Zyrtarët ukrainas i kanë kërkuar gjithashtu qeverisë zvicerane të rishikojë pozicionin e saj. “I kërkoj Zvicrës të furnizojë me armë mbrojtëse që mbrojnë jetët e njerëzve”, tha kryetari i bashkisë së Kievit Vitaly Klitschko muajin e kaluar. “Kur bëhet fjalë për të drejtat e njeriut, për jetën dhe vdekjen, për luftën dhe paqen, ju nuk mund të jeni neutral”.
Berna ka bllokuar dërgimin e armëve dhe municioneve në Ukrainë nga disa vende evropiane, duke çuar në pengesa sfiduese, thonë ekspertët.
Për të adresuar këtë, Burkart, i cili drejton Partinë Liberale Demokratike të Lirë, paraqiti një mocion në nivel kombëtar në qershor 2022. Ai do të lejonte eksportin e armëve në Ukrainë nëpërmjet “vendeve që ndajnë vlerat zvicerane” pa pasur nevojë të kërkojë leje të shprehur nga qeveria.
Të premten, komiteti i sigurisë i Këshillit të Shtetit do të diskutojë nismën e Burkart – e cila mund të marrë mbështetje nga të gjithë partitë.
Konservatori Werner Salzmann, president i komitetit, tha se do të pajtohej me iniciativën nëse përmbushen disa kushte.
“Ligji i neutralitetit dikton që materiali ynë nuk mund të dorëzohet drejtpërdrejt në vendet ndërluftuese”, theksoi ai, duke përsëritur një mantrë nga kuadri ligjor i vendit.
Për të siguruar që kjo të respektohet, ligji mund të ndryshohet për të lejuar rieksportet pesë vjet pasi armët ishin dorëzuar në vendet aleate, shtoi Salzmann.
Vendet e BE-së të varura
Por pesë vjet janë një përjetësi gjatë luftës dhe vendet evropiane janë të etur për të çuar armë në Ukrainë tani.
Gjermania ishte një nga të parat që iu refuzua kërkesa e saj kur Berna refuzoi të lejonte që municionet e prodhimit zviceran në stoqet e Gjermanisë të dërgoheshin në Ukrainë, ndërsa Berlini përgatiti dërgesën e parë të sistemeve të lëvizshme kundërajrore Gepard.
Dhe Gjermania nuk mund të blejë vetëm nga diku tjetër, tha Niklas Masuhr, një studiues në Universitetin e Cyrihut.
“Po flasim për armën kundërajrore 35 mm Oerlikon, e cila nuk prodhohet askund tjetër në Evropë”, tha ai.
Bllokada zvicerane bëri që prodhuesi gjerman i armëve Rheinmetall të hapte një fabrikë të re municionesh – por ndërtimi i prodhimit nga e para është një proces i gjatë, me raportet e mediave që tregojnë se një fabrikë e re mund të hyjë në funksion deri në mesin e vitit 2023 më herët.
Një kërkesë nga Spanja, e cila dëshiron të dërgojë dy topa Oerlikon në Ukrainë, është në pritje, me një zëdhënës të Sekretariatit të Shtetit Zviceran për Çështjet Ekonomike duke thënë se kjo nuk ka gjasa të pranohet. Qershorin e kaluar, sekretariati hodhi poshtë një kërkesë të ngjashme nga Danimarka në lidhje me automjetet e blinduara të prodhimit zviceran.
Për të justifikuar këtë vendim, qeveria zvicerane argumentoi se sipas ligjit zviceran, armët nuk mund të eksportohen në vendet e përfshira në konfliktet e armatosura ndërkombëtare.
Përveç kësaj, shtetet neutrale u kërkohet nga ligji ndërkombëtar që të trajtojnë të gjitha palët e përfshira në një konflikt në mënyrë të barabartë. Meqenëse Zvicra i është bashkuar sanksioneve ndërkombëtare kundër Rusisë – të cilat përfshijnë ndalimin e tregtisë së armëve – ajo ishte e detyruar të bënte të njëjtën gjë për Ukrainën.
Ora po troket
Ndërkohë, Kievi po përgatitet për një ofensivë ruse në pranverë. Pas një pritjeje të vështirë, Gjermania më në fund iu nënshtrua presionit në rritje nga aleatët javën e kaluar dhe me të tjerët është zotuar të dërgojë tanke në Ukrainë.
Duke qenë se politikanët zviceranë janë shumë të vetëdijshëm se ora e luftës po shkon, ata kanë dalë me ide të shumta për të anashkaluar kufizimet e rieksportit.
Në një mocion të veçantë, qeveria zvicerane mund të revokojë klauzolat që parandalojnë rieksportin në marrëveshjet me vendet e treta nëse armët do të dërgohen në një zonë konflikti që Asambleja e Përgjithshme e OKB-së e ka dënuar si shkelje të ligjit ndërkombëtar. Ky është rasti i luftës së Rusisë në Ukrainë.
Por mocione të tilla mund të miratohen vetëm pas një afati gjashtëmujor të referendumit.
Një nismë tjetër parlamentare – jo mocion – synon të amendojë urgjentisht ligjin, duke miratuar rieksportet e armëve të prodhimit zviceran në Ukrainë nëse këto janë “të lidhura me luftën ruso-ukrainase”.
Nëse miratohet nga të dyja dhomat, kjo nismë mund të hyjë në fuqi menjëherë, ndonëse me një afat kohor deri në fund të vitit 2025.
Nisma, e quajtur Lex Ukraine, “është shumë specifike, sepse ne duam të shkojmë shpejt, sepse duam t’i ndihmojmë ata”, tha François Pointet, një ligjvënës i Gjelbër dhe bashkëkryetar i komisionit të sigurisë të Këshillit Kombëtar.
Ai tha se megjithëse mocioni i OKB-së duhet ta zgjidhë problemin në të ardhmen, do të duhej shumë kohë për të ndihmuar Ukrainën në një afat të shkurtër.
Burkart, nga ana e tij, beson se miratimi i mocionit që ai përcolli deri në vjeshtë do të ishte “shumë ambicioz”, për shkak të një procesi të gjatë që mund të torpedohet në fund të tij nëse ndonjë palë kundërshton rezolutën dhe bën thirrje për një referendum.
“Procesi legjislativ në Zvicër zgjat mesatarisht rreth katër vjet“, thonë ekspertët.
Nëse armët zvicerane do t’i dërgohen Ukrainës në kohë që ajo t’i përdorë ato kundër ofensivës së pritshme të pranverës ruse, vetëm Lex Ukraine mund të lejojë Bernën të heqë bllokadën e saj relativisht shpejt.
Megjithatë, është e vështirë të vlerësohet nëse kjo ka një shans për t’u miratuar, me disa parti që kanë treguar se do të votojnë kundër. Si Burkart ashtu edhe Salzmann i thanë POLITICO-s se janë kundër, sepse, sipas tyre, do të shkelte parimin e neutralitetit të vendit nëse armët i dorëzohen drejtpërdrejt një vendi në luftë, por jo një tjetër.
“Nëse i dorëzojmë Ukrainës, atëherë duhet t’ia dorëzojmë Rusisë”, pohoi Salzmann. “Unë nuk mendoj se ka një shans”.
Edhe nëse nisma miratohet, vlerësohet se më e hershmja që mund të hyjë në fuqi do të ishte këtë verë.
Por kjo mund të vijë shumë vonë për Kievin. /Politico