Perëndimi gradualisht ka zvogëluar varësinë nga karburantet me bazë fosili të Rusisë, por distancimi nga industria bërthamore po dëshmohet të jetë më sfidues. Sipas revistës së biznesit, Forbes, Korporata shtetërore e Energjisë Bërthamore të Rusisë, Rosatom, kontrollon 38 për qind të tregut botëror të uraniumit të pasuruar, ndërkohë që Rusia në tërësi kontrollon 46 për qind të tij.
Autoritetet ukrainase vazhdimisht u kanë kërkuar qeverive perëndimore të vendosin sanksione ndaj industrisë bërthamore të Rusisë, në veçanti korporatës Rosatom. Presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelenskyy, u ka bërë thirrje udhëheqësve të Bashkimit Evropian të mbajnë qëndrim më të ashpër.
“Ukraina nuk e kupton se si ende nuk janë vendosur sanksione ndaj Rosatomit, njerëzit e së cilës vazhdojnë të mbajnë të pushtuar Centralin Bërthamor të Zaporizhzhias dhe vazhdojnë të cenojnë sigurinë tonë”, tha zoti Zelenskyy.
Përgjigja qëndron në shifrat e importit. Sipas Euratom-it, Agjencisë Evropiane për Energjinë Atomike, gjatë vitit 2022 Evropa siguroi rreth 17 për qind të sasisë së uraniumit nga Rusia dhe rreth 27 për qind nga Kazakstani, një vend aleat i Rusisë. Varësia e Bashkimit Evropian nga lëndët bërthamore të Rusisë pritet të shënojë rritje, ndërsa shtete të ndryshme po shqyrtojnë forma alternative të prodhimit të energjisë dhe po shkëputen nga përdorimi i karburanteve me bazë fosili.
Në vitin 2022, kompanitë amerikane kanë blerë lëndë bërthamore me vlerë 1 miliardë dollarë nga Rusia. Në prill të vitit 2023, Shtetet e Bashkuara vendosën sanksione ndaj filialeve të Rosatom-it.
“Në fillimet e sanksioneve, në vitin 2014, kur drejtoja programin e qeverisë amerikane për to, i sugjerova kompanive amerikane, që bënin biznes me Rusinë, që të gjenin burime të tjera për t’u furnizuar, në mënyrë që të mos ishin të varura nga Moska dhe të binin pre e presionit të saj. Sot jemi vonuar për të diversifikuar burimet e lëndëve bërthamore”, thotë Daniel Fried nga Këshilli i Atlantikut.
Profesorja e Universitetit Teknologjik të Virxhinias, Sonja D. Schmid pajtohet, duke shtuar se Perëndimi mund të gjejë furnizues të tjerë me uranium, por do ta ketë të vështirë të gjejë forma alternative për ta pasuruar uraniumin.
Pasurimi i uraniumit nuk është diçka që mund ta bësh brenda natës. Është proces që kërkon kohë, investim, dhe kushton. Në ekonominë e tregut, blerësi kërkon për vende që i kanë këto aftësi dhe që mund të të furnizojnë.
Ukraina synon të bëhet një furnizues i tillë. Ministri i Energjisë, German Galushchenko thotë se vendi i tij ka nënshkruar një marrëveshje në qershor të vitit 2022 me kompaninë amerikane për energji bërthamore, “Westinghouse” për të furnizuar me karburant bërthamor të gjitha centralet bërthamore të Ukrainës.
Galushchenko beson se Ukraina mund të fillojë të prodhojë karbuant bërthamor brenda tre viteve të ardhshme. Me kohë, Ukraina mund të furnizojë me të Çekinë, Sllovakinë, Finlandën dhe Bullgarinë, që përdorin reaktorët të njëjtë si Ukraina.
“Kjo na mundëson që të çlirohemi nga monopoli rus që fatkeqësisht ekziston aktualisht.”
Disa shtete evropiane kanë ndërmarrë hapa për t’u shkëputur nga vartësia e karburantit bërthamor rus. Finlanda ka ndërprerë marrëveshjen me Rusinë për të ndërtuar një central të ri dhe kompania shtetërore suedeze, “Vattenfall” ka refuzuar të blejë karburant bërthamor nga Rusia.
Shumë shtete perëndimore ende varen nga karburanti bërthamor rus dhe kjo varësi po ngadalëson ndikimin e sanksioneve në Rusi. Zgjidhja, sipas ekspertëve, qëndron te gjetja e mënyrave të tjera të furnizimit dhe Ukraina shpreson të ofrojë një të tillë.