Një program riciklimi i udhëhequr nga qeveria e Singaporit dhe Dow Inc premtoi t’i përpunojë atletet e vjetra në material për t’u përdorur në ndërtimin e këndeve të lojërave dhe pistave në Singapor. Reuters vendosi gjurmues Bluetooth në 11 palë këpucë dhe i hodhi në kazanët e ndryshëm të riciklimit nëpër Singapor për të ndjekur udhëtimin e tyre. Asnjë nuk përfundoi në një qendër lokale riciklimi. Shumica u dërguan jashtë vendit, disa duke udhëtuar qindra kilometra
Në një treg të rrënuar në ishullin indonezian të Batam, një gjurmues i vogël i vendndodhjes po binte nga pjesa e pasme e një dyqani këpucësh të përdorura. Një reporter i Reuters ndoqi tingullin e lartë te një grumbull atletesh të vjetra dhe filloi të gërmonte nëpër grumbull.
Aty ishin: një palë këpucë vrapimi Nike blu me një pajisje gjurmuese të fshehur në një nga thembrat.
Këto këpucë të njohura kishin udhëtuar në tokë, pastaj në det dhe kishin kaluar një kufi ndërkombëtar për të përfunduar në këtë grumbull.
Ato nuk duhej të ishin këtu
Pesë muaj më parë, në korrik 2022, Reuters ia kishte dhënë këpucët një programi riciklimi të udhëhequr nga qeveria e Singaporit dhe gjigandi amerikan i petrokimikeve Dow Inc.
Dow, një prodhues i madh i kimikateve të përdorura për të bërë plastikë dhe materiale të tjera sintetike, në të kaluarën ka nisur përpjekjet e riciklimit që nuk kanë arritur qëllimet e tyre të deklaruara.
Reuters donte të ndiqte një këpucë të dhuruar nga fillimi në fund për të parë nëse ajo në fakt përfundoi në sipërfaqe të reja atletike në Singapor, ose të paktën e bëri atë deri në një strukturë lokale riciklimi për copëtim.
Për këtë qëllim, organizata e lajmeve preu një zgavër të cekët në pjesën e brendshme të një prej Nike-ve blu, vendosi një gjurmues Bluetooth brenda dhe më pas e fshehu pajisjen duke e mbuluar me shtrojë. Gjurmuesi u sinkronizua me një aplikacion smartphone që tregonte se ku lëvizte këpuca në kohë reale.
Brenda disa javësh, Nikes blu ishin larguar nga qyteti dhe po lëviznin në jug me anë të detit përmes ngushticës së Singaporit në ishullin Batam, tregonte aplikacioni.
Reuters vendosi të vendosë gjurmues në 10 palë këpucë të tjera të dhuruara për të parë nëse këpucët e para kishin qenë rastësi.
Asnjë nga 11 palët e këpucëve të dhuruara nga Reuters nuk u shndërruan në shtigje ushtrimesh apo parqe për fëmijë në Singapor.
Në vend të kësaj, pothuajse të gjitha këpucët e etiketuara përfunduan në duart e Yok Impex Pte Ltd, një eksportues i mallrave të përdorura nga Singapori, sipas gjurmuesve dhe menaxherit të logjistikës së atij eksportuesi.
Menaxheri tha se firma e tij ishte punësuar nga një kompani e menaxhimit të mbeturinave të përfshira në programin e riciklimit për të tërhequr këpucët nga kazanët e donacioneve dhe për t’i dorëzuar në magazinë lokale të asaj kompanie.
Por kjo nuk ndodhi me këpucët e dhuruara nga Reuters. Dhjetë palë këpucë u zhvendosën fillimisht nga koshat e donacioneve në objektin e eksportuesit, më pas në Indonezinë fqinje, në disa raste duke udhëtuar qindra kilometra në qoshe të ndryshme të arkipelagut të madh, treguan gjurmuesit e vendndodhjes.
Duke përdorur aplikacionin e telefonave inteligjentë për të gjurmuar lëvizjen e secilës këpucë, gazetarët e Reuters më vonë udhëtuan nga ajri, toka dhe deti për të rikuperuar tre palë – duke përfshirë blutë Nike – nga pazaret e mbushura me njerëz në kryeqytetin e Indonezisë Xhakarta dhe në Batam, i cili shtrihet 12 milje (19.3 kilometra) në jug të Singaporit.
Katër palë këpucë përfunduan në disa vende në Indonezi, e që ishte shumë larg për Reuters për t’i gjurmuar personalisht. Në tre raste të tjera gjurmuesit ndaluan së dërguari një sinjal pasi arritën në Indonezi.
Prezantuar me gjetjet e Reuters në fillim të këtij viti, Dow tha më 18 janar se kishte hapur një hetim së bashku me Sport Singapore, një agjenci shtetërore dhe sponsorë të tjerë të programit: shitës me pakicë të mallrave sportive në pronësi franceze Decathlon SA; gjiganti bankar Standard Chartered plc; ALBA W&H Smart City Pte. Ltd (Alba-WH), një firmë lokale për menaxhimin e mbetjeve; dhe BT Sports Pte Ltd, një firmë nga Singapori përgjegjëse për copëtimin e këpucëve të dhuruara në një objekt lokal.
Më 22 shkurt, Dow tha në një deklaratë të dërguar me email për Reuters se hetimi kishte përfunduar dhe, si rezultat, Yok Impex do të hiqej nga projekti, duke filluar nga 1 marsi.
Ata nuk shpjeguan pse ishte përfshirë një eksportues i veshjeve të përdorura në marrjen e këpucëve nga kazanët e donacioneve, por kanë deklaruar se partnerët e programit tani po kërkonin një kompani tjetër për të mbledhur këpucët.
“Partnerët e projektit nuk pranojnë asnjë heqje ose eksport të paautorizuar të këpucëve të mbledhura përmes këtij programi dhe mbeten të përkushtuar për të ruajtur integritetin e procesit të grumbullimit dhe riciklimit”, thuhet në deklaratën, të cilën Dow e lëshoi në emër të të gjithë sponsorëve.
Gazetarët e Reuters vizituan ambientet e Yok Impex më 23 shkurt për të pyetur nëse ajo ishte hequr nga projekti. Kontabilisti i tregtarit, June Peh, i tha Reuters se firma do të largohej nga programi kur kontrata e saj njëvjeçare të përfundojë, pa dhënë një arsye për daljen e saj ose një datë të saktë.
Reuters gjurmoi 11 palë këpucë gjatë një periudhe gjashtëmujore. Të gjitha këpucët u vendosën rreth Singaporit midis 14 korrikut dhe 9 shtatorit të vitit të kaluar.
Gjetjet vijnë pasi grupet mjedisore thonë se kompanitë kimike si Dow po bëjnë pretendime të ekzagjeruara ose të rreme në lidhje me riciklimin në mënyrë që të zbutin kredencialet e tyre të gjelbra dhe të minojnë rregulloret e propozuara për të frenuar prodhimin në rritje të plastikës që përdoret në ambalazhe për një përdorim dhe në modë të shpejtë.
Këpucët e dhuruara që përfunduan në Indonezi janë veshje ilegale të dorës së dytë që derdhen në vendin në zhvillim, sipas një zyrtari të lartë qeveritar atje.
Ai tha se veprimet e tilla paraqesin rrezik për shëndetin publik, duke dëmtuar industrinë e tekstilit vendas dhe shpesh grumbullojnë më shumë mbeturina në deponitë e saj tashmë të fryra.
Dow i tha Reuters se projekti i këpucëve në Singapor po përparonte. Një strukturë sportive në ndërtim e sipër në Jurong, një lagje në Singaporin perëndimor, do të përdorë materiale të ricikluara këpucësh në sipërfaqet e saj, tha Dow në deklaratën e saj të janarit.
Kompania theksoi se Kallang Football Hub, një kompleks i ri futbolli, u bë nga kokrrizat e ricikluara të këpucëve. Dow tha se këto ndërtime do të përdorin 10,000 kilogramë (22,000 paund) të materialit të ricikluar të këpucëve që janë prodhuar përmes projektit të riciklimit të Singaporit deri më tani.
Reuters nuk ishte në gjendje të verifikonte nëse këto sipërfaqe sportive ishin ndërtuar sepse të dy komplekset janë në ndërtim e sipër dhe të rrethuar nga publiku.
Një projekt pilot në vitin 2019 mblodhi 21,000 palë këpucë, tha Paul Fong, menaxheri i Dow në Singapor, në një video promovuese të postuar në mediat sociale në korrik 2021, kur u lançua programi mbarëkombëtar.
Një tjetër projekt pilot në vitin 2020 mblodhi 75,000 palë këpucë, tha Fong në atë video. Fong nuk iu përgjigj pyetjeve të dërguara me email.
Dow dhe partnerët e saj nuk pranuan të thonë se sa prej këpucëve të mbledhura gjatë fazës pilot kishin vazhduar të ricikloheshin dhe as nuk do të jepnin ato shifra për përhapjen në mbarë vendin.
Ata nuk shpjeguan se çfarë procedurash ishin vendosur për të siguruar që këpucët e dhuruara të mos eksportoheshin, të devijoheshin për rishitje ose të grabiteshin nga koshët.
Gjurmuesit e fshehur
Partnerët e programit nuk iu përgjigjën pyetjeve se çfarë do të ndodhte me këto këpucë ose sa do të ricikloheshin për të bërë sipërfaqe sportive.
Nën sloganin “Të tjerët shohin një këpucë të vjetër. Ne shohim të ardhmen”, ata i bënë thirrje publikut të dhurojë këpucë të përdorura me thembra të gomës për të ndihmuar në lehtësimin e barrës mbi inceneratorët e Singaporit dhe deponinë e vetme të tij.
Dhjetra kosha me rrota për donacione u vendosën në të gjithë qytetin me 5.6 milionë banorë. Këto kontejnerë u shfaqën në parqe, qendra komunitare, shkolla dhe pika të shitjes me pakicë të sponsorit Decathlon.
Banorët e Singaporit filluan të depozitojnë mijëra atlete të përdorura, rrogoza dhe këpucë shkollore. Në videon promovuese, anëtarët e publikut, përfshirë fëmijët e shkollës, folën me entuziazëm për dhurimin.
“Kam dhënë 15 palë këpucë”, tha studenti Zhang Youjia në videon, e cila u prodhua nga Dow.
Dhjetë palët e këpucëve të dhuruara nga Reuters që u eksportuan u zhvendosën fillimisht nga koshat e riciklimit në magazinë e Yok Impex, e vendosur në perëndim të Singaporit, afër kantierit më të madh të ishullit.
Nga atje, këpucët udhëtuan nga deti në Batam, një pikë hyrje për mallrat që hyjnë në Indonezi, e cila ka një popullsi prej më shumë se 270 milion njerëz, e katërta më e madhe në botë.
I udhëhequr nga aplikacioni i smartfonëve, Reuters në dhjetor ndoqi dy nga gjurmuesit në të njëjtin vend në Batam: Pertokoan Cipta Prima, një treg i përhapur i pleshtave që u ofron blerësve me të ardhura të ulëta.
Atje, dhjetëra shitës që punonin nga radhët e dyqaneve të betonit të shkatërruar, të arnuara me pëlhurë gomuar dhe fletë metalike, po shisnin gjithçka, nga bluzat dhe frigoriferët e deri te lodrat plastike.
Agjencia e lajmeve vuri re gjysmë duzine dyqane që shisnin këpucë të përdorura, të gjitha të grumbulluara në të njëjtën zonë. Në tre prej tyre, Reuters pa këpucë të mbushura në thasë me fjalët “Yok Impex”, së bashku me logon e delfinëve të kompanisë Singapore.
Këpucët e para që u gjurmuan ishin këpucët blu të vrapimit Nike. Aplikacioni çoi në një dyqan këpucësh të zymtë dhe të rrëmujshëm. Por atletet nuk ishin të ekspozuara.
Duke përdorur një funksion në aplikacion për ta bërë gjurmuesin të fillojë të bie, një reporter ndoqi tingullin në pjesën e pasme të dyqanit, më në fund i gjeti ato Nike në fund të një grumbulli këpucësh të lirshme.
Kishin kaluar pesë muaj që kur Reuters i kishte depozituar ato në një fuçi donacionesh në një dyqan shkëlqyes Decathlon në Singapor. Reuters i bleu ato për 180,000 rupiah (12 dollarë).
Gjurmuesi i dytë – i futur në një palë Nike të zeza për femra – ishte vendosur në një dyqan aty pranë. Reuters i kishte hedhur ato këpucë në një kosh riciklimi Dow në një qendër komunitare në Singapor në shtator, tre muaj më parë. Ata kushtojnë 120,000 rupiah (8 dollarë) për t’u riblerë.
Udhëtim i pabesueshëm
Një palë atlete New Balance rozë dhe portokalli – të dhuruara nga Reuters në Singapor më 7 shtator – u gjetën në të njëjtin treg Batam një javë më vonë, tregoi aplikacioni i gjurmimit.
Në fillim të tetorit, ato ishin zhvendosur në një ishull të afërt të quajtur Bintan, përpara se të bënin një udhëtim 400 milje në Medan, një qytet me 2.4 milionë banorë në Sumatrën veriore. Më 10 tetor, këpucët udhëtuan 800 milje të tjera drejt kryeqytetit të Indonezisë Xhakarta, sipas aplikacionit.
Industria e veshjeve të përdorura të Indonezisë përbëhet nga një rrjet kompleks tregtarësh dhe ata shpesh shkëmbejnë mallra nëpër rajone të ndryshme, thanë për Reuters dy tregtarë veshjesh.
Tre javë më vonë, më 1 nëntor, dy reporterë të Reuters kontrolluan një qendër në Xhakartë duke kërkuar këpucët, duke i zbuluar ato në një dyqan të ngushtë në katin e tretë. Atletet, të sapopastruara dhe të pajisura me një palë lidhëse të reja, kishin kryqëzuar Indonezinë në një udhëtim maratonë tetë-javor.
Ato i kushtojnë Reuters 300,000 rupiah (20 dollarë) për t’i blerë.
Për të mësuar më shumë rreth rolit të Yok Impex në lëvizjen e këtyre këpucëve, Reuters më 6 janar 2023, bëri një vizitë të paparalajmëruar tek ai eksportues i veshjeve të përdorura.
Aty gazetarët vunë re kosha me rrota nga programi i këpucëve Dow të grumbulluar në një oborr të shtëpisë. Brenda, gratë renditeshin nëpër tavolina të mbushura me këpucë të vjetra, duke i vendosur me kujdes në pirgje dhe më pas i transferonin në thasë si ato që shiheshin në tregun e pleshtave në Batam.
Menaxheri i logjistikës së Yok Impex, Tony Tan, i tha Reuters se mbajtësi i mbeturinave Alba-WH po paguante kompaninë e tij për të mbledhur këpucët nga kazanët e donacioneve rreth Singaporit dhe më pas t’i dorëzonte këpucët në Alba-WH.
Tan thotë se Yok Impex nuk eksportoi këpucë që mblodhi për programin. Kur u informua se Reuters kishte gjetur këpucë që kishte dhuruar duke u rishitur në Batam nga tregtarët që kishin thasë Yok Impex në dyqanet e tyre, Tan tha se ishte e mundur që këpucët nga programi të ishin vendosur gabimisht me këpucët e tjera që eksporton në Indonezi.
“Ndonjëherë punëtorët e ngatërrojnë atë. Nuk jam i sigurt sepse ne të gjithë mbledhim nga disa furnitorë të tjerë,” tha Tan.
Ku shkuan këpucët?
Një program riciklimi i udhëhequr nga qeveria e Singaporit dhe Dow Inc premtoi të ripërdorojë atletet e vjetra në material për t’u përdorur në ndërtimin e këndeve të lojërave dhe pistave në Singapor. Reuters vendosi gjurmues Bluetooth në 11 palë këpucë dhe i hodhi në kazanët e ndryshëm të riciklimit nëpër Singapor për të ndjekur udhëtimin e tyre. Asnjë nuk përfundoi në një qendër lokale riciklimi. Shumica u dërguan jashtë vendit, disa duke udhëtuar qindra milje.
Tregtia e ndaluar
Në vitin 2015, Ministria e Tregtisë e Indonezisë prezantoi rregulloren e ndalimit të importit të veshjeve të përdorura. Masa ndaloi importin e rrobave dhe këpucëve të përdorura për shkak të shqetësimeve rreth higjienës dhe potencialit të këtyre artikujve për të përhapur sëmundje, si dhe nevojën për të mbrojtur industrinë vendase të tekstilit.
Veri Anggrijono, Drejtor i Përgjithshëm i Mbrojtjes së Konsumatorit dhe Kontrollit të Tregtisë në ministrinë e tregtisë, i tha Reuters se tregu i paligjshëm i importit të veshjeve të përdorura në Indonezi vlen miliona dollarë në vit.
“Është një aktivitet i organizuar mirë, sepse kur ne i bastisim ata, atëherë ata pushojnë së punuari për disa javë, e pastaj vazhdonjë përsëri”, tha Angrijono për Reuters në një intervistë në zyrën e tij në Xhakartë.
Ai tha se importuesi është pala përgjegjëse sipas ligjit, jo eksportuesi apo shitësi i tregut.
Anggrijono tha se importuesit mund të akuzohen sipas ligjeve të tregtisë dhe mbrojtjes së konsumatorit, të cilat parashikojnë dënime që mund të përfshijnë burgim dhe gjoba.
Por ai tha se deri tani i vetmi veprim që ka ndërmarrë ministria e tregtisë është heqja e licencave të importit, si dhe sekuestrimi dhe asgjësimi i veshjeve të përdorura.
Dy shitës tregu në Batam, të cilët kërkuan të mos përmendet emri, i thanë Reuters se blejnë thasë me këpucë të klasave të ndryshme nga tregtarët e veshjeve të përdorura si Yok Impex, por nuk e dinë saktësisht se çfarë po marrin derisa t’i hapin ato.
Ata thanë se nuk është e pazakontë të hedhin gjysmën e këpucëve që marrin, sepse mbathjet nuk janë mjaft të mira për t’u shitur.
Flops riciklimi
Kjo nuk është skema e parë e riciklimit e lançuar nga Dow që nuk ka përmbushur faturimin e saj.
Në vitin 2021, një hetim i Reuters zbuloi se një program në Idaho që kompania tha se po përdorte teknologjinë e fundit për të kthyer mbetjet plastike në lëndë djegëse të pastër, në fakt po digjte mbeturina plastike për të ushqyer një fabrikë çimentoje.
Në atë kohë, një zëdhënës i Dow tha se programi Boise po ndihmonte në “transformimin e mbetjeve në produkte të vlefshme”.
Në të njëjtin vit, Reuters zbuloi se një projekt i mbështetur nga Dow në Indi , i cili supozohej të mblidhte mbeturina plastike nga lumi Ganges dhe të përdorte makineri të teknologjisë së lartë për të transformuar mbetjet në karburant të pastër, ishte mbyllur pas keqfunksionimeve të rregullta të pajisjeve.
Projekti i Indisë u drejtua nga The Alliance To End Plastic Waste (AEPW), një grup jofitimprurës i krijuar nga kompani të mëdha nafte dhe kimike. Në atë kohë, një zëdhënës i AEPW-së konfirmoi se projekti kishte përfunduar, pjesërisht për shkak të pandemisë COVID-19.
Dow refuzoi komente të mëtejshme mbi këto pretendime ose historikun e saj mbi riciklimin.
Jan Dell, themeluesi i The Last Beach Cleanup, një organizatë jofitimprurëse amerikane e fokusuar në reduktimin e ndotjes plastike, tha se kompanitë e mëdha petrokimike duhet të raportojnë mbi rezultatet e projekteve të tyre të qëndrueshmërisë me të njëjtën transparencë si pjesët fitimprurëse të biznesit.
“Dow premtoi se do t’i merrte këto këpucë dhe do t’i bluante në materiale dhe do t’i kthente në kënde lojërash, dhe në vend të kësaj ato do të gjenden në të gjithë një vend tjetër. Ato fjalë për fjalë nuk mund të besohen” tha Dell, pasi iu dhanë detaje të gjetjeve të Reuters.
Premtimet për teknologjitë e reja të riciklimit kanë gjithashtu kuptim të mirë biznesi për kompanitë petrokimike, sipas Dell, i cili tha se kultura e konsumit të hedhur poshtë është e mirë për fitimet e tyre.
Njerëzit kanë më shumë gjasa të blejnë më shumë një produkt kur u thuhet se mund të riciklohet në diçka të dobishme, sipas një studimi të vitit 2013 në Journal of Consumer Psychology.
Në korrik të vitit të kaluar, Dow nisi një program të ngjashëm riciklimi të këpucëve në Malajzi, e cila ka një popullsi prej 33 milionë banorësh dhe fqinjë me Singaporin në veri.
Në promovimin e atij projekti, Dow’s Fong vuri në dukje programin e këpucëve në Singapor si planin e suksesit. Për iniciativën e saj malajziane, Dow bashkëpunoi me një firmë jofitimprurëse dhe një firmë tekstili.
Mbrëmjen e 6 tetorit, Fong dhe partnerë të tjerë në programin e riciklimit të këpucëve në Singapor u ngjitën në skenën e një sallë balluke elegante në resortin e plazhit të Hotel Equarius në ishullin Sentosa, pak larg kontinentit.
Atje atyre iu dha çmimi “Most Sustainable Colaboration” në një ngjarje të mrekullueshme të organizuar nga Dhoma Ndërkombëtare e Tregtisë e Singaporit, shoqata më e vjetër e biznesit e këtij shteti.
Ky artikull është publikuar në Reuters, ndërsa është përkthyer dhe përshtatur nga redaksia e Shqip.com